TS. Nguyễn Thanh Hải

         1. Luật số 81/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật tổ chức Tòa án nhân dân

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (TAND) tập trung hoàn thiện các quy định về tổ chức bộ máy, thẩm quyền của Tòa án và các nội dung có liên quan, nhằm bảo đảm sự phù hợp với chủ trương tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống chính trị nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động tư pháp. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, điểm mới về tổ chức hệ thống TAND.

Tổ chức hệ thống TAND gồm: TAND tối cao, TAND cấp tỉnh (gồm 34 đơn vị) và TAND khu vực (gồm 355 đơn vị), Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế và các Tòa án quân sự. Cụ thể một số điểm mới nổi bật về công tác tổ chức hệ thống TAND như sau:

(1) Chấm dứt hoạt động của TAND cấp cao. Quy định này thể hiện bước thay đổi lớn trong mô hình tổ chức tòa án. Việc bãi bỏ cấp TAND cấp cao nhằm giảm tầng nấc trung gian, đơn giản hóa hệ thống tổ chức, qua đó góp phần nâng cao chất lượng giải quyết vụ việc.

(2) Thành lập TAND khu vực. TAND khu vực được thành lập trên cơ sở sáp nhập, hợp nhất các TAND cấp huyện. Việc thành lập TAND khu vực nhằm đảm bảo tính chuyên nghiệp, tinh giản biên chế, bố trí lại nguồn lực hợp lý, đồng thời vẫn đảm bảo tiếp cận công lý cho người dân.

 (3) Không tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt về Phá sản, Sở hữu trí tuệ, Hành chính như một cấp Tòa án mà tổ chức thành các tòa chuyên trách về Phá sản, Sở hữu trí tuệ tại một số TAND khu vực tại Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh. Điều này vừa đảm bảo chuyên môn hóa trong xét xử, vừa tránh sự phân tán về tổ chức bộ máy.

(4) Thành lập Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Đây là một điểm mới thể hiện xu hướng hiện đại hóa hoạt động tư pháp, phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển các trung tâm tài chính lớn. Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể và quy định về phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án chuyên biệt theo đề nghị của Chánh án TAND tối cao.

Thứ hai, điểm mới về cơ cấu tổ chức của các TAND.

(1) Tại TAND tối cao: Thành lập 03 Tòa Phúc thẩm TAND tối cao (đặt tại Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh). Tăng số lượng Thẩm phán TAND tối cao từ 13 đến 17 người lên thành từ 23 đến 27 người.

(2) Tại TAND cấp tỉnh: Bổ sung “Bộ máy giúp việc” vào cơ cấu tổ chức của TAND cấp tỉnh. Theo đó, TAND cấp tỉnh có Ủy ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh; các Tòa chuyên trách (Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Hành chính, Tòa Kinh tế, Tòa Lao động, Tòa Gia đình và người chưa thành niên); bộ máy giúp việc.

(3) Tại TAND khu vực gồm: các Tòa chuyên trách (Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Kinh tế, Tòa Hành chính, Tòa Gia đình và người chưa thành niên; Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số TAND khu vực); bộ máy giúp việc.

Thứ ba, điểm mới về nhiệm vụ, quyền hạn của các TAND.

(1) Nhiệm vụ, quyền hạn của TAND tối cao được sửa đổi, bổ sung theo hướng: Giao Thẩm phán TAND tại TAND tối cao nhiệm vụ xét xử các vụ án, vụ việc, trả lời đơn đề nghị, văn bản yêu cầu, kiến nghị giám đốc thẩm, tái thẩm theo phân công của Chánh án TAND tối cao. Việc phân định rõ nhiệm vụ này nhằm nâng cao hiệu lực quản lý, tính chuyên môn và trách nhiệm cá nhân của Thẩm phán trong bộ máy Tòa án tối cao. Đồng thời, bổ sung nhiệm vụ phúc thẩm các vụ án hình sự mà bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật của TAND cấp tỉnh bị kháng cáo, kháng nghị; Thực hiện nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa Phúc thẩm TAND tối cao, TAND cấp tỉnh.

(2) Nhiệm vụ, quyền hạn của TAND cấp tỉnh được sửa đổi, bổ sung theo hướng: Bổ sung nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực; Thực hiện nhiệm vụ sơ thẩm vụ án hình sự về các tội phạm có mức cao nhất của khung hình phạt từ trên 20 năm tù, tù chung thân, tử hình và những vụ án khác theo quy định của luật[1]. Thực hiện nhiệm vụ phúc thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực bị kháng cáo, kháng nghị. Đồng thời, chuyển nhiệm vụ sơ thẩm các vụ án hình sự về các tội phạm mà mức cao nhất của khung hình phạt đến 20 năm tù; vụ án hành chính; vụ án, vụ việc dân sự và các vụ việc khác cho TAND khu vực, trừ vụ việc về yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc. Bên cạnh đó, giao cho TAND thành phố Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh thẩm quyền giải quyết đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc.

(3) Nhiệm vụ, quyền hạn của TAND khu vực được sửa đổi, bổ sung theo hướng: Xét xử theo thủ tục sơ thẩm các vụ án hình sự về các tội phạm mà mức cao nhất của khung hình phạt đến 20 năm tù (trừ các vụ thuộc thẩm quyền của TAND cấp tỉnh). Xét xử theo thủ tục sơ thẩm tất cả các vụ án hành chính, vụ án, vụ việc dân sự và các vụ việc khác thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án (không phân biệt có yếu tố nước ngoài hay không), trừ các vụ việc giải quyết đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc. Đồng thời, giao thẩm quyền giải quyết, xét xử theo thủ tục sơ thẩm các vụ việc phá sản, sở hữu trí tuệ cho Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số TAND khu vực ở Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh.

(4) Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Nhiệm vụ, quyền hạn, trình tự, thủ tục tố tụng giải quyết tranh chấp; tiếng nói, chữ viết dùng trong tố tụng, việc áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt; Thẩm phán giải quyết tranh chấp và các nội dung khác có liên quan đến tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt do Quốc hội quy định.

Thứ tư, về thành phần Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia.

Sửa đổi, bổ sung thành phần của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia gồm 01 thủ trưởng đơn vị thuộc TAND tối cao là Thẩm phán TAND, 01 Chánh tòa Tòa Phúc thẩm TAND tối cao, 01 Chánh án TAND cấp tỉnh do Chánh án TAND tối cao chỉ định.

Hiện nay TAND tối cao cũng đã ban hành Thông tư số 01/2025/TT-TANDTC ngày 30 tháng 5 năm 2025 quy định thi tuyển chọn Thẩm phán TAND thay thế Thông tư số 02/2016/TT-TANDTC ngày 03/02/2016 của Chánh án TAND tối cao ban hành Quy chế thi tuyển chọn Thẩm phán sơ cấp, Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán cao cấp; Thông tư số 03/2016/TT-TANDTC ngày 03/02/2016 của Chánh án Tòa án nhân tối cao ban hành Quy chế hoạt động của Hội đồng thi tuyển chọn Thẩm phán sơ cấp, Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán cao cấp.

2. Pháp lệnh số 08/2025/UBTVQH sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Thủ tục bắt giữ tàu biển, Pháp lệnh Thủ tục bắt giữ tàu bay, Pháp lệnh trình tự, thủ tục TAND xem xét, quyết định việc đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, Pháp lệnh xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng, Pháp lệnh trình tự thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân và Pháp lệnh chi phí tố tụng (gọi chung là Pháp lệnh số 08/2025/UBTVQH)

2.1. Điểm mới về sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Thủ tục bắt giữ tàu biển, Pháp lệnh Thủ tục bắt giữ tàu bay

Thứ nhất, điều chỉnh thẩm quyền bắt giữ tàu biển, tàu bay từ TAND cấp tỉnh về TAND khu vực.

Theo đó, TAND khu vực nơi có cảng biển, cảng thủy nội địa mà tàu biển bị yêu cầu bắt giữ đang hoạt động hàng hải có thẩm quyền quyết định bắt giữ tàu biển đó để bảo đảm giải quyết khiếu nại hàng hải, thi hành án dân sự, thực hiện ủy thác tư pháp của Tòa án nước ngoài. TAND khu vực nơi có cảng hàng không, sân bay mà tàu bay bị yêu cầu bắt giữ hạ cánh có thẩm quyền quyết định bắt giữ tàu bay.[2]

Thứ hai, thay thế về thuật ngữ nhằm thống nhất ngôn ngữ và cập nhật theo luật mới nhất. Theo đó, thay thế cụm từ “quy định tại khoản 4 Điều 96 của Luật thi hành án dân sự” tại khoản 2 Điều 31 bằng cụm từ “theo quy định của Luật Thi hành án dân sự”; Thay thế cụm từ “quy định tại Điều 2 của Luật thi hành án dân sự” tại điểm a khoản 1 Điều 32 bằng cụm từ “quy định của Luật Thi hành dân sự”; Thay thế cụm từ “quy định tại Điều 105 của Luật thi hành án dân sự” tại khoản 3 Điều 41 bằng cụm từ “quy định của Luật Thi hành án dân sự”.

2.2. Điểm mới về trình tự, thủ tục TAND xem xét, quyết định việc đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc

Thứ nhất, sửa đổi, bổ sung quy định cơ quan có thẩm quyền chuyển hồ sơ đề nghị đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc từ Trưởng phòng Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội sang Trưởng Công an cấp xã[3].

Thứ hai, thay thế cụm từ “tuyến huyện” bằng cụm từ “cấp cơ bản”, thay thế cụm từ “TAND cấp huyện” bằng cụm từ “TAND khu vực”.

2.3. Điểm mới về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng

Bổ sung quy định Chánh tòa Tòa Phúc thẩm TAND tối cao có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng, đồng thời bổ sung thẩm quyền xử phạt của Viện kiểm sát (Điều 25a). Các hình thức phạt có thể là phạt cảnh cáo; Phạt tiền; Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính[4].

2.4. Điểm mới về trình tự thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân

Thứ nhất, sửa đổi, bổ sung quy định cơ quan có thẩm quyền áp dụng các biện pháp xử lý hành chính từ Công án cấp huyện, Trưởng phòng Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội sang Trưởng Công an cấp xã[5].

Thứ hai, Thay thế một số cụm từ tại một số điều như sau: Thay thế cụm từ “tuyến huyện” bằng cụm từ “cấp cơ bản” tại điểm h khoản 1 Điều 16; Thay thế cụm từ “tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương” bằng cụm từ “tỉnh, thành phố” tại khoản 9 Điều 23; Thay thế cụm từ “Ủy ban nhân dân cấp xã” bằng cụm từ “Trưởng Công an cấp xã” tại khoản 6 Điều 27; Thay thế cụm từ “Giám đốc cơ sở cai nghiện bắt buộc” bằng cụm từ “Trưởng cơ sở cai nghiện bắt buộc” tại khoản 1 và khoản 2 Điều 28; Thay thế cụm từ “TAND cấp huyện” bằng cụm từ “TAND khu vực” tại Điều 36 và Điều 44.

2.5. Điểm mới về chi phí tố tụng

Sửa đổi khoản 1 Điều 8 theo hướng bỏ cụm từ “hoặc Ủy ban nhân dân cấp huyện nơi không có đơn vị hành chính cấp xã” cho phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hiện nay. Theo đó, người gặp sự kiện bất khả kháng dẫn đến không có đủ tài sản để nộp tiền tạm ứng chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, tiền tạm ứng chi phí giám định; chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, chi phí giám định có xác nhận của Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người đó cư trú thì được giảm tiền tạm ứng chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, tiền tạm ứng chi phí giám định; chi phí xem xét, thẩm định tại chỗ, chi phí giám định.

Các luật, pháp lệnh được Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 đã kịp thời sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện thể chế tư pháp, bảo đảm yêu cầu cải cách tư pháp. Những nội dung sửa đổi tập trung vào việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Tòa án và các quy trình tố tụng. Qua đó, góp phần bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân trong hoạt động tư pháp.